Uczulenie na soję – objawy, rozpoznanie, leczenie alergii na soję

Co to jest soja i w jakich produktach występuje?

Soja jest to roślina strączkowa, która w przeciągu ostatnich lat bardzo zyskała na znaczeniu – stała się niejako modna. Szczególnie ceniona jest wśród wegetarian, gdyż jest dla nich alternatywą dla produktów mięsnych. Jej nasiona stanowią cenne źródło białka (nasiona soi zawierają nawet do 40% białka), zawierają również sporo tłuszczów, zwłaszcza wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i witamin z grupy B (B₁, B₂ i B₆). Nasiona soi są bogatym źródłem potasu, wapnia, magnezu, żelaza i fosforu.

Soja wykorzystywana jest zarówno jako surowiec do produkcji karmy dla zwierząt, jak i składnik pokarmu dla ludzi. Na rynku dostępne są takie produkty z nasion soi, jak olej sojowy, sos sojowy, mączka sojowa, mleko sojowe czy tofu. Spotkać możemy również kotlety sojowe, pasztet czy kiełbaski. Jest ona także dodawana do wędlin, pasztetów i konserw mięsnych. Śladowe ilości soi możemy także znaleźć w sokach warzywnych, batonach, pieczywie, płatkach śniadaniowych, grysiku, ale też w produktach przeznaczonych dla dzieci – na przykład mlekach i kaszkach.

Rodzaje alergii na soję

Wyróżniamy dwa rodzaje alergii na soję – pierwotną i wtórną.

W przypadku pierwotnej alergii na soję po pierwszym kontakcie z jej białkami, które są silnymi alergenami, dochodzi do uczulenia naszego organizmu, jednak nie powoduje to wystąpienia zauważalnych przez nas objawów chorobowych. W wyniku kolejnego zetknięcia się z tymi alergenami układ odpornościowy organizmu reaguje nadmiernym pobudzeniem i dochodzi do rozwoju pełnoobjawowej reakcji alergicznej.

Wtórna alergia na soję występuje natomiast u osób, które chorują na inne rodzaje alergii – najczęściej są to pacjenci uczuleni na pyłki brzozy. Główną rolę w tym przypadku odgrywa tak zwana reakcja krzyżowa, która zachodzi pomiędzy alergenami soi i brzozy. Wystąpienie reakcji krzyżowej wynika z faktu istnienia znacznego podobieństwa strukturalnego obu alergenów, co powoduje, że nasz układ immunologiczny, który jest odpowiedzialny za identyfikację szkodliwych dla nas związków, może je ze sobą pomylić. W tej sytuacji dochodzi do wystąpienia objawów alergii na soję już po pierwszym kontakcie z nią.

Objawy alergii na soję

Objawy alergii na soję nie są specyficzne tylko dla tego schorzenia. Podobne dolegliwości zaobserwować możemy niemalże we wszystkich rodzajach alergii pokarmowych.

Najczęściej zgłaszane przez chorych dolegliwości dotyczą układu pokarmowego. Chorzy skarżą się przede wszystkim na brak apetytu lub jego wyraźne zmniejszenie, nudności, wymioty, a także biegunki (czasami mogą być to biegunki z domieszką krwi), uczucie pieczenia w ustach po spożyciu niektórych pokarmów, zaczerwienienie okolicy ust, obrzęk warg i języka.

Uczulenie na soję u dzieci, zwłaszcza tych małych, może dodatkowo objawić się brakiem należytego przyrostu masy ciała, a także niespokojnym zachowaniem dziecka podczas karmienia i niechęci do jedzenia. Możliwe jest również spowolnienie lub nawet zahamowanie rozwoju dziecka, zarówno fizycznego, jak i psychicznego.

Do rzadziej obserwowanych objawów zaliczyć możemy:

• zmiany skórne (głównie pod postacią wykwitów grudkowych, zaczerwienienia połączonego ze świądem skóry, obrzęków);
• bóle głowy;
• rozdrażnienie;
• senność i ciągłe uczucie zmęczenia;
• objawy ze strony układu oddechowego (duszność, napady astmatyczne).

Istotnym faktem jest to, że objawy pojawiają się lub zwiększają swoje nasilenie po spożyciu pokarmu zawierającego białka soi.

Jak rozpoznać alergię na soję?

Ustalenie przez lekarza rozpoznania alergii na soję wymaga wykluczenia innych możliwych przyczyn prezentowanych przez chorego objawów. Oczywiście nie jest to zadaniem łatwym do wykonania, gdyż objawy większości alergii pokarmowych są do siebie bardzo podobne, a czasami wręcz identyczne. Właśnie z tego powodu tak istotną rolę odgrywa prawidłowo przeprowadzony wywiad, czyli rozmowa z lekarzem. Podczas takiej rozmowy lekarz dowie się nie tylko o rodzaju naszych dolegliwości, ale również o okolicznościach, w których one się pojawiają bądź ulegają nasileniu, a także o podobnych objawach występujących u członków naszych rodzin.

Sam wywiad pozwala lekarzowi na postawienie wstępnego rozpoznania. Aby je potwierdzić, zlecane są najczęściej testy prowokacyjne , zwane również testami prowokacji i eliminacji. Badanie to składa się z dwóch etapów:

1. W pierwszym z nich choremu podawana jest substancja, która jest podejrzewana o powodowanie dolegliwości.
2. W drugim substancja ta jest wykluczana z diety.

Podczas badania obserwuje się objawy występujące u pacjenta – jeżeli po kontakcie z daną substancją u chorego pojawią się jakiekolwiek objawy niepożądane, a ustąpią lub zmniejszą się one po eliminacji tego związku, to rozpoznanie zostało potwierdzone. Jak do tej pory próby prowokacyjne są jedyną metodą pozwalającą na pewne postawienie rozpoznania alergii na soję – nie istnieją badania laboratoryjne umożliwiające postawienie takiej diagnozy w sposób jednoznaczny.

Często przez lekarzy zlecane jest oznaczenie miana przeciwciał klasy IgE, ale to badanie pozwala jedynie na stwierdzenie alergicznego podłoża obserwowanych u pacjenta zmian, a nie na stwierdzenie, co jest odpowiedzialne za ich wystąpienie. Czasami zdarza się, że zostanie nam zlecone wykonanie oznaczenia poziomu przeciwciał klasy IgG swoistych dla alergenów sojowych. Wykonywanie tego badania nie znajduje uzasadnienia medycznego, ponieważ obecność tych przeciwciał świadczy wyłącznie o kontakcie z soją (na który narażony jest każdy z nas), a nie o istnieniu alergii na soję.

W czasie diagnostyki alergii na soję lekarz może zlecić również przeprowadzenie testów skórnych, które służą raczej wykluczeniu niż potwierdzeniu obecności tego uczulenia. Badanie polega na podaniu pod skórę roztworu zawierającego odpowiednio przygotowany alergen i na obserwacji wystąpienia zmian skórnych. Jeśli zmiany takie wystąpią, to rozpoznanie tego typu alergii jest prawdopodobne, ale nie pewne, natomiast brak pojawienia się tego typu zmian na skórze wyklucza możliwość występowania u nas alergii na białka soi.

Leczenie alergii na soję

Jedynym w stu procentach skutecznym, a zarazem podstawowym sposobem leczenia alergii na soję, tak jak i wszystkich pozostałych przypadków alergii pokarmowych, jest unikanie produktów ją zawierających, czyli stosowanie tak zwanej diety eliminacyjnej. Przestrzeganie takiej diety, czyli właściwie całkowite wykluczenie nasion tej rośliny z naszego codziennego jadłospisu, nie jest tak łatwe, jakby mogło się wydawać. Wynika to głównie z tego, że soja jest powszechnie dodawana do wielu produktów spożywczych, co nie zawsze jest zaznaczone na etykiecie z ich składem.