Uczulenie na jad owadów – objawy i leczenie alergii na jad owadów

Alergia na jad owadów – co to jest?

Reakcja na ukąszenie owada ogranicza się zazwyczaj do zaczerwienia, obrzęku i niezbyt nasilonej bolesności w miejscu ukłucia. Aby uśmierzyć dolegliwości, najczęściej wystarcza przemycie miejsca ukąszenia wodą, przyłożenie zimnego okładu oraz, jeśli istnieje taka potrzeba, usunięcie żądła. Zdarza się jednak, że reakcja ta jest o wiele silniejsza. Najczęściej mamy wówczas do czynienia z alergią na jad owadów, czyli nadmierną odpowiedzią układu odpornościowego na substancję, która u zdrowych osób nie wywołuje znacznie nasilonych symptomów.

Pełnoobjawowe reakcje alergiczne bywają niebezpieczne i niejednokrotnie wymagają interwencji medycznej. Dla alergików szczególnie niebezpieczny jest jad owadów błonkoskrzydłych. Do tej grupy należą głównie pszczoły i osy, a także szerszenie, trzmiele czy klecanki.

Wystąpienie reakcji alergicznej po użądleniu przez owada zwiększa nawet do 60 proc. prawdopodobieństwo wystąpienia powtórnej, znacznie silniejszej reakcji. Dla człowieka szczególnie groźne są użądlenia w okolicy twarzy i szyi. Narastający obrzęk tkanek może powodować zamknięcie dróg oddechowych, a nawet śmierć przez uduszenie.

Przeczytaj też: Ugryzienie meszki – objawy, leczenie

Uczulenie na jad owadów – antygeny w jadzie

Ludzie najczęściej wykazują alergię na jad owadów błonkoskrzydłych. Zaliczamy do nich między innymi:

• pszczoły,
• osy,
• trzmiele,
• szerszenie,
• klecanki.

Najczęściej z objawami alergii zgłaszają się do szpitala osoby ukąszone przez pszczoły i osy. Pszczoły żądlą tylko raz. Po wkłuciu się w skórę zostawiają żądło wraz z aparatem mięśniowym, który wyciska toksyny z woreczka jadowego nawet wtedy, gdy pszczoła już odleci. Dlatego bardzo ważne jest, by jak najszybciej usunąć pozostawione żądło i zapobiec przedostaniu się do krwi większej ilości alergenu. Osy mogą ukąsić wiele razy, jednakże ilość jadu jest znacznie mniejsza niż w przypadku pszczoły. Szczególnie niebezpieczne są natomiast szerszenie, które wprowadzają do ustroju poszkodowanego wielokrotnie większe dawki jadu niż inne owady.

Zobacz też: Ukąszenia przez owady u dzieci – jak postępować?

Poszczególne gatunki owadów błonkoskrzydłych różnią się sposobem ukąszenia i składnikami jadu. Głównymi substancjami uczulającymi są białka i nieco mniejsze od białek – peptydy. Dodatkowo w jadzie obecne są substancje niskocząsteczkowe – mniejsze od peptydów, które są odpowiedzialne przede wszystkim za odczucia bólowe czy miejscową reakcję zapalną.

Dwa główne czynniki toksyczne jadu pszczelego to melityna i apamina. Pierwsze białko blokuje przewodnictwo nerwowo-mięśniowe, zwiększa przepuszczalność naczyń i uszkadza komórki. Apamina jest nieco mniejszym polipeptydem, działającym głównie na ośrodkowy układ nerwowy.

Jad os zawiera wiele antygenów, do których zaliczamy fosfolipazy A i B, hialuronidazę, kwaśną i zasadową fosfatazę oraz antygen 5 – obecny wyłącznie w jadzie osowatych.

Przeczytaj też: Spuchnięte usta – jakie są przyczyny obrzęku warg?

Uczulenie na jad owadów – objawy

Prawie u wszystkich ludzi w miejscu ukąszenia owada powstaje bąbel lub niewielki obrzęk. Jest to niegroźny objaw, który w krótkim czasie po zdarzeniu ustępuje. Utrzymuje się on dłużej u dzieci i osób z jakąkolwiek postacią alergii. Ukąszenie owada jest szczególnie problemem osób uczulonych na jad insektów. Osoby nieuczulone nie doświadczają poważniejszych dolegliwości, chyba że zostały ukąszone równocześnie przez wiele owadów. Niebezpieczne są ukąszenia w okolicę twarzy i szyi, a szczególnie groźne jest ukąszenie we wnętrze jamy ustnej.

Objawy alergii dzielimy na miejscowe i uogólnione. Miejscowe to zaczerwienienie czy rumień, mogący osiągać dość znaczne rozmiary, pojawiające się w miejscu ukąszenia przez owada. Niekiedy może towarzyszyć im świąd.

Uogólnione objawy alergii na jad owadów to pokrzywka, zaczerwieniona, swędząca skóra, bladość, niekiedy sinica. Chory uskarża się na zawroty i ból głowy. U poszkodowanego mogą wystąpić kolkowe bóle brzucha, masywna biegunka, wymioty. Choremu towarzyszy silny lęk, dreszcze, zlewne poty. Pojawia się trudność w oddychaniu związana ze skurczem oskrzeli. Obrzęk gardła, krtani może uniemożliwić połykanie, a nawet oddychanie. Zamknięte w ten sposób drogi oddechowe mogą doprowadzić do śmierci przez uduszenie. Opuchnięte są również inne części ciała – szczególnie powieki, usta, twarz. Oddech chorego staje się szybki, płytki. Tętno jest tak słabe, że prawie nieoznaczalne. Następuję znaczny spadek ciśnienia. Uogólnione objawy to wstrząs anafilaktyczny – stan zagrażający życiu pacjenta. Takie objawy mogą wystąpić u osób uczulonych na jad owadów. W tym wypadku należy natychmiast wezwać pomoc medyczną.

Nasilenie objawów alergii na jad owadów zależy również od ilości toksyn dostarczonych do organizmu. Mnogie ukąszenia są znacznie bardziej niebezpieczne, a nawet śmiertelne. Opracowano specjalne skale, dzięki którym można obiektywnie ocenić stan chorego. Jedną z nich jest skala Mullera.

• Stopień I – złe samopoczucie, lęk, uogólniona pokrzywka, świąd.
• Stopień II – powyższe objawy i co najmniej dwa z następujących: obrzęk naczynioruchowy, biegunka, ból brzucha, zawroty głowy, nudności, wymioty, uczucie ucisku w klatce piersiowej.
• Stopień III – powyższe objawy i co najmniej dwa z następujących: duszność, sapanie, skurcz krtani (stridor), zaburzenia połykania, mowy, dezorientacja, chrypka, silne uczucie niepokoju.
• Stopień IV – jakiekolwiek z powyższych objawów i co najmniej dwa z następujących: spadek ciśnienia tętniczego, zapaść, utrata przytomności, nietrzymanie moczu, stolca.

Sprawdź również: Ukąszenie przez kleszcza – co robić?

Jak rozpoznać uczulenie na jad owadów? Diagnostyka alergii na jad owadów

W większości przypadków postawienie rozpoznania alergii na jad owadów nie stwarza lekarzowi większych trudności, gdyż już sam wywiad z chorym jest dość charakterystyczny. Podczas rozmowy z pacjentem powinny zostać zadane pytania, mające na celu ustalenie następujących danych:

• gatunek owada;
• okoliczności i liczba użądleń;
• czy po użądleniu żądło pozostało w skórze chorego, czy i jak je usunięto;
• czy jest to pierwszy kontakt z jadem danego owada, czy też któryś z kolei;
• czas, który upłynął od użądlenia do wystąpienia objawów;
• czy zastosowano leczenie – jeśli tak, to jakie i jaki skutek odniosło;
• czy ktoś z członków najbliższej rodziny jest uczulony;
• o jakiej porze dnia wystąpiło użądlenie.

Kolejnym etapem diagnostyki jest badanie fizykalne oraz zlecenie badań dodatkowych, takich jak:

• testy skórne – polegają one na podaniu małych ilości specjalnie rozcieńczonego roztworu alergenu na skórę lub śródskórnie i obserwacji, czy pojawi się odczyn miejscowy w postaci zaczerwienienia i obrzęku. Ważne jest pamiętanie o tym, że testy skórne powinny być przeprowadzone nie wcześniej niż po upływie 2 tygodni od dnia użądlenia, ponieważ wykonane szybciej mogą dać niewiarygodne wyniki;
• oznaczanie w surowicy przeciwciał klasy IgE – oznaczyć należy całkowity poziom tych przeciwciał oraz miano tych, które są swoiste dla danego alergenu;
• próby prowokacyjne – badanie to można przeprowadzić tylko u chorych w trakcie immunoterapii swoistej i ma ono na celu potwierdzenie skuteczności tego typu postępowania leczniczego. Nie powinny być one przeprowadzane u wszystkich osób z objawami alergii na jad owadów, gdyż podczas ich wykonywania istnieje pewne ryzyko wystąpienia bardzo ciężkich reakcji uczuleniowych.

Uczulenie na jad owadów – leczenie

W większości przypadków ukąszenie owada nie jest groźne. Użądlenie pszczoły wymaga wyjęcia żądła owada ze skóry. Zaleca się robienie tego jednym palcem przez podważenie. Użycie dwóch palców zwiększa ryzyko wyciśnięcia jadu z woreczka jadowego, który pozostał wraz z żądłem i samodzielnego wstrzyknięcia alergenu do organizmu.

Miejsce użądlenia należy schłodzić. Niska temperatura wpływa na średnicę naczyń – zmniejsza ją. Obkurczenie naczyń skóry spowalnia przepływ jadu do pozostałych naczyń krwionośnych i ich drogą do reszty organizmu.

Jeśli ukąszenie nastąpiło na nodze lub ręce, można założyć opaskę uciskową nad miejscem ukłucia i unieść lekko kończynę.

Szczególnie niebezpieczne, nawet dla osób nieuczulonych, są ukąszenia w okolice twarzy, ust, gardła. Miejscowa reakcja – nawet lekki obrzęk – w tym wypadku może ucisnąć drogi oddechowe i zagrozić życiu pacjenta. Dlatego w takich przypadkach należy niezwłocznie udać się do lekarza w celu fachowej oceny sytuacji.

U osób uczulonych na jad owadów przebieg zdarzeń może być znacznie bardziej dramatyczny. Często w bardzo szybkim czasie występują objawy uogólnione. W takich sytuacjach należy jak najszybciej podać domięśniowo adrenalinę. W sprzedaży dostępne są autostrzykawki z lekiem w odpowiednim stężeniu. Należy pamiętać, że wstrząs anafilaktyczny to sytuacja zagrożenia życia. Gdy stan chorego bardzo szybko ulega pogorszeniu, nie należy zwlekać. Zawartość autostrzykawki powinno się podać w przednio-boczną część uda. Po wtłoczeniu lekarstwa odczekać ok. 10 sekund i wyjąć igłę. Adrenalina w tym przypadku to często lek ratujący życie!

To też może Cię zainteresować: Jakie rośliny odstraszają komary?

Uczulenie na jad owadów – profilaktyka

Aby zminimalizować zagrożenia wynikające z uczulenia na jad owadów, warto przestrzegać kilku zasad:

• nie chodzić boso po trawie;
• nie używać silnych perfum, dezodorantów przed wyjściem na zewnątrz (zapach kosmetyków wabi owady);
• nie ubierać się kolorowo – jaskrawe barwy przyciągają owady;
• szczelnie zamykać pojemniki na odpadki – zmniejszy to ilość owadów w okolicy pojemnika;
• pić napoje przez słomkę – często chwila nieuwagi może spowodować, że nie dostrzeżemy owada na szklance;
• zakładać ubrania z długimi rękawami, nogawkami – warstwa tkaniny może ochronić przed atakiem owadów;
• pamiętać, że gwałtowne ruchy mogą rozdrażnić latającego owada – zagrożony insekt może zaatakować;
• ograniczyć posiłki na wolnym powietrzu – pokarm, szczególnie słodki, wabi owady.